Inleiding

Supplementen voor energie en weerstand bevatten geregeld natuurlijke bestanddelen, zoals plantenextracten. Veel van deze producten profileren zich als een “natuurlijke booster” van de gezondheid. In dit artikel gaan we dieper in op deze natuurlijke bestanddelen en hun meerwaarde voor de energie en weerstand van het lichaam. Meer specifiek zullen we de volgende bestanddelen bespreken: rode zonnehoed (Echinacea purpurea), ginseng (Panax ginseng) en guarana (Paullinia cupana).

De oorsprong en gebruik van de bestanddelen

Echinacea purpurea, met de Nederlandse naam “Rode zonnehoed”, is een vaste plant uit de plantenfamilie Asteraceae. De plant is afkomstig uit Noord-Amerika en werd gebruikt in de traditionele geneeskunde van Native Americans. Zij gebruikten de plant voor de behandeling van verkoudheden, griep en sepsis (“bloedvergiftiging”: wanneer schadelijke bacteriën in het bloed terechtkomen) [1]. 

“Ginseng” is de naam die wordt gegeven aan wortelextracten van planten uit het geslacht Panax uit de klimopfamilie (Araliaceae). Panax ginseng wordt vooral gebruikt in het Verre Oosten, met name in China, Korea en Japan [2]. Het woord “Panax” is Latijn voor ‘allesgenezer’: het is verwant aan het woord “panacee”, het denkbeeldige geneesmiddel dat elke ziekte zou genezen. 

Guarana, met de plantennaam Paullinia cupana, komt van oorsprong voor in het Amazonebekken in Brazilië. Deze plant bevat van nature een aanzienlijke hoeveelheid cafeïne. Vanwege deze hoge hoeveelheid cafeïne, wordt guarana gebruikt als oppepper en voor de behandeling van vermoeidheid voor het behandelen van vermoeidheid [3]. 

Echinacea en verkoudheid

Echinacea wordt veel gebruikt om verkoudheden te voorkomen en te behandelen. Een studie uit 2014 [4] vergelijk van Echinacea-preparaten met een placebo (een nepgeneesmiddel, zonder werkzame bestanddelen). In dit onderzoek werden verschillende Echinacea-preparaten getest, die van elkaar verschilden in samenstelling en gebruikte extractiemethode. Het onderzoek vond geen noemenswaardig verschil tussen de Echinacea-preparaten en de placebo in het voorkomen van verkoudheden. Onder de zeven preparaten die werden gebruikt voor de behandeling van verkoudheden, werkte slechts één preparaat beter dan de placebo.

De fabrikant van Echinaforce® deed in 2016 zelf onderzoek [5] naar de werkzaamheid van een bedrijfseigen gestandaardiseerd extract, voor de behandeling van verkoudheden. Het onderzoek duurde vier maanden en toonde aan dat dit extract, indien ingenomen zoals aanbevolen, effectief was bij het voorkomen van verkoudheid. Om de werkzaamheid te bepalen, werd gekeken naar het totale aantal verkoudheidsperiodes, het aantal dagen met verkoudheidsklachten en het risico op verkoudheden waarbij aanvullende medicatie nodig is. Hierbij moeten we natuurlijk opmerken dat de onderzoekers belang hadden bij een gunstig resultaat. Het is twijfelachtig hoe objectief de studie is gebeurd. We merken ook op dat de gunstige effecten meer uitgesproken zijn in personen die het protocol (de gebruiksinstructies) strikt volgen en het extract langdurig gebruiken. Het is twijfelachtig of het in het dagelijks leven haalbaar is voor mensen om maandenlang een supplement te gebruiken om minder risico op (doorgaans milde) verkoudheidsklachten te hebben.

In nog een andere studie [6] werden milde voordelen gemeten van een Echinacea-supplement voor de behandeling van verkoudheden, maar deze resultaten waren niet statistisch significant en kunnen dus op toeval berusten.

Ginseng de ‘allesgenezer’ 

Als “allesgenezer” wordt ginseng (Panax ginseng) in de traditionele Oosterse geneeskunde gebruikt voor heel veel verschillende doeleinden. In het hoofdstuk ‘Energie & weerstand’ zullen we ons echter beperken tot de toepassingen die te maken hebben met energie en het immuunsysteem.

• Lichamelijke prestatie: verschillende studies [9,10] onderzochten het effect van ginseng-supplementen op het vermogen om lichamelijke prestaties te leveren (een zogenoemd “ergogeen effect”). Zaken die in overweging werden genomen, waren onder andere de prestatie bij duurloop, de hartslag, de prestatie bij aerobe trainingen en de zuurstofopname. Over het algemeen kon voor ginseng-supplementen geen ergogeen effect worden vastgesteld, bij het gebruik van supplementen met gangbare dosissen, over de duur van enkele weken.
• Weerstand: andere studies [11,12] onderzochten het effect van gestandaardiseerd ginseng-extract op de werking van het immuunsysteem. Hier werden wel gunstige resultaten gevonden. Personen die het ginseng-extract gebruikten, hadden minder risico op verkoudheden en griep. In hun bloed vond men meer antilichamen (eiwitten die het immuunsysteem gebruikt om indringers onschadelijk te maken). Verder waren ook bepaalde cellen van het immuunsysteem (de natural killer-cellen) bijna 2x zo actief dan bij personen die een placebo kregen. Bij personen met bronchitis (een soort longontsteking), zorgde de combinatie van een ginseng-supplement met een antibacteriële behandeling voor een grotere vermindering van het aantal bacteriën in de longen dan bij personen die enkel de antibacteriële behandeling kregen. Deze bevinden wijzen erop dat supplementen met gestandaardiseerd ginseng-extract de werking van het immuunsysteem kunnen verbeteren. 

Guarana en vermoeidheid 

Guarana is één van de stoffen die bekend staat als “ergogene stof”. Andere stoffen die vaak onder deze groep worden genoemd zijn cafeïne, taurine, ginseng (zie hierboven), maar ook sommige vitamines en suikers. We vinden deze stoffen dan ook vaak terug in energiedrankjes. De International Society of Sports Nutrition (ISSN) benadrukt dat cafeïne vaak de belangrijkste ergogene stof is in energiedrankjes, en dat de positieve effecten op de lichamelijke prestatie merkbaar zijn bij een dosis van 200 mg of meer (of meer dan 3 mg per kg lichaamsgewicht). Van cafeïne is bekend dat het de acute aerobe trainingsprestaties verbetert [16].

Het ISSN deelt cafeïne en guarana afzonderlijk in als ergogene stoffen. We moeten echter opmerken dat guarana een aanzienlijke hoeveelheid cafeïne bevat. Guarana bevat ongeveer vier keer zoveel cafeïne als koffiebonen. Vaak wordt het oppeppende effect van guarana toegeschreven aan dit hoge gehalte cafeïne. Er zijn echter aanwijzingen dat dit niet helemaal juist is: in een studie uit 2015 [17] zag men dat de combinatie van guarana met cafeïne de lichamelijke prestatie aanzienlijk meer bevorderde dan cafeïne alleen. Deze stimulatie was nog altijd meetbaar na één uur. Mogelijk is er sprake van een vorm van synergisme, waarbij de werking van een combinatie van twee bestanddelen sterker is dan de twee bestanddelen afzonderlijk. In dat geval is het onjuist om guarana te beschouwen als enkel een bron van cafeïne.

Deze bevinding is in lijn met de bevinding van een eerdere studie uit 2007 [15], waarin men het effect van guarana op mentale functies onderzocht. In de studie werd gekeken naar stemming, geheugen, cognitie en waakzaamheid. Guarana-extracten hadden gunstige effecten op deze mentale functies, vooral bij lage dosissen (37,5 mg tot 75 mg). Ook hier konden deze gunstige effecten van guarana niet worden verklaard door het cafeïne-gehalte alleen.

Claims omtrent gezondheidsvoordelen

Voedingssupplementen die Echinacea, ginseng of guarana bevatten, vermelden in hun productomschrijving vaak claims over de te verwachten effecten. Het is belangrijk om op te merken dat het Europees agentschap voor de voedselveiligheid (EFSA) tot op heden geen van deze claims heeft goedgekeurd. Daartegenover staat dat het EFSA wel al tal van claims over deze producten heeft afgekeurd, omdat het van oordeel is dat er onvoldoende bewijs is voor de geclaimde werking.  

Aanbevelingen

In dit artikel hebben we drie veelgebruikte “natuurlijke boosters” van energie en weerstand onder de loep genomen: Echinacea, ginseng en guarana. In de wintermaanden zoeken veel mensen naar een natuurlijk middel tegen de winterdip: voor meer energie en om hun weerstand een steuntje in de rug te geven. De denkfout die vaak gemaakt wordt, is dat natuurlijke middelen veilig of op een andere manier “beter” zijn dan de middelen die gebruikt worden in de meer reguliere geneeskunde, die vaak op een chemische manier worden aangemaakt.

Naar praktische aanbevelingen is het belangrijk om te onthouden dat dé hoeksteen om jezelf te beschermen tegen een winterdip een gezonde levensstijl hoort te zijn. We zien dat mensen met het korter worden van de dagen gemiddeld minder lichamelijk actief zijn en vaak ook minder gevarieerd en gezond eten. Zorg, ook in de wintermaanden, voor voldoende lichaamsbeweging en een gezond en gevarieerd voedingspatroon. Dit is belangrijk om je energiek te blijven voelen en voor je immuunsysteem om goed te blijven werken.

De effecten van supplementen met natuurlijke bestanddelen zijn wisselend. We vatten samen dat: 

• Echinacea (geen of zeer mild effect op weerstand) heeft volgens ons geen nut om verkoudheden te voorkomen of behandelen.
• Ginseng (gunstig effect op weerstand) is volgens ons eventueel te overwegen als aanvulling op een gezonde levensstijl, om het risico op verkoudheden te verminderen. Het kan verkoudheden nooit helemaal uitsluiten en is mogelijk niet krachtig genoeg om verkoudheden te behandelen; dan kan een behandeling met een geneesmiddel nodig zijn.
• Guarana (gunstig effect op lichamelijke en mentale prestatie) is volgens ons eventueel te overwegen als een aanvulling op een gezonde levensstijl, om de vermoeidheid die gepaard gaat met de winterdip te verminderen. Een actieve en gezonde levensstijl hoort echter de basis te zijn. Bij aanhoudende vermoeidheid is het belangrijk om erachter te komen wat hiervan de oorzaak is.  

Slot

In artikel zijn we ingegaan op een aantal natuurlijke bestanddelen, die we geregeld terugzien in voedingssupplementen voor energie en weerstand. We hebben ons daarbij beperkt tot Echinacea, ginseng en guarana:

We concluderen dat Echinacea geen of een zeer mild effect heeft op de weerstand. Ginseng lijkt weinig invloed te hebben op energie en de lichamelijke prestaties, maar heeft mogelijk een gunstig effect op de werking van het immuunsysteem, wat vooral gunstig kan zijn om het risico op en de ernst van verkoudheden, griep en longontstekingen te verminderen. Guarana werkt dan weer vooral op de energie-niveau’s van het lichaam, waarbij het zowel de lichamelijke als mentale prestatie zou bevorderen. Hierbij merken we op dat deze stimulerende effecten niet alleen aan het hoge cafeïne-gehalte van guarana kunnen worden toegeschreven. 

We beschreven ook dat, hoewel er aanwijzingen zijn voor gezondheidsvoordelen van sommige van deze natuurlijke bestanddelen, op dit moment nog geen enkele gezondheidsclaim is goedgekeurd door het EFSA. 

We sloten af met aanbevelingen om de winterdip te boven te komen. Volgens ons hoort de basis een actieve, gezonde levensstijl te zijn, met een gezond, gevarieerd voedingspatroon. We raden mensen aan hier naar de winter toe extra aandachtig voor te zijn. Supplementen met ginseng en guarana kunnen volgens ons een eventuele aanvulling zijn op deze actieve, gezonde levensstijl. Ginseng werkt dan vooral op de weerstand, terwijl guarana werkt op de energie. Echinacea heeft volgens ons geen meerwaarde in de context van een winterdip. 

Bronnen

1. Hostettmann K. Geschichte einer Pflanze am Beispiel von Echinacea [History of a plant: the example of Echinacea]. Forsch Komplementarmed Klass Naturheilkd. 2003 Apr;10 Suppl 1:9-12. German. doi: 10.1159/000071678. PMID: 12808356.
2. Leung, K.W., Wong, A.ST. Pharmacology of ginsenosides: a literature review. Chin Med 5, 20 (2010). https://doi.org/10.1186/1749-8546-5-20
3. LiverTox: Clinical and Research Information on Drug-Induced Liver Injury [Internet]. Bethesda (MD): National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases; 2012–. Guarana. 2023 Jan 28. PMID: 36753599.
4. Karsch-Völk M, Barrett B, Kiefer D, Bauer R, Ardjomand-Woelkart K, Linde K. Echinacea for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev. 2014 Feb 20;2014(2):CD000530. doi: 10.1002/14651858.CD000530.pub3. PMID: 24554461; PMCID: PMC4068831.
5. Ross SM. Echinacea purpurea: A Proprietary Extract of Echinacea purpurea Is Shown to be Safe and Effective in the Prevention of the Common Cold. Holist Nurs Pract. 2016 Jan-Feb;30(1):54-7. doi: 10.1097/HNP.0000000000000130. PMID: 26633727.
6. Barrett, B., Brown, R., Rakel, D., Mundt, M., Bone, K., Barlow, S., & Ewers, T. (2010). Echinacea for treating the common cold. Annals of Internal Medicine, 153(12), 769. https://doi.org/10.7326/0003-4819-153-12-201012210-00003
7. Sørensen, H. T., & Sonne, J. (1996). A double-masked study of the effects of ginseng on cognitive functions. Current Therapeutic Research, 57(12), 959–968. https://doi.org/10.1016/s0011-393x(96)80114-7
8. Ellis JM, Reddy P. Effects of Panax ginseng on quality of life. Ann Pharmacother. 2002 Mar;36(3):375-9. doi: 10.1345/aph.1A245. PMID: 11895046.
9. Ping FW, Keong CC, Bandyopadhyay A. Effects of acute supplementation of Panax ginseng on endurance running in a hot & humid environment. Indian J Med Res. 2011 Jan;133(1):96-102. PMID: 21321426; PMCID: PMC3100154.
10. Allen JD, McLung J, Nelson AG, Welsch M. Ginseng supplementation does not enhance healthy young adults' peak aerobic exercise performance. J Am Coll Nutr. 1998 Oct;17(5):462-6. doi: 10.1080/07315724.1998.10718795. PMID: 9791844.
11. Scaglione F, Cattaneo G, Alessandria M, Cogo R. Efficacy and safety of the standardized Ginseng extract G115 for potentiating vaccination against the influenza syndrome and protection against the common cold [corrected]. Drugs Exp Clin Res. 1996;22:65-72.
12. Scaglione F, Weiser K, Alessandria M. Effects of the standardized ginseng extract G115® in patients with chronic bronchitis: a nonblinded, randomised, comparative pilot study. Clin Drug Invest [New Zealand]. 2001;21:41-5.
13. Yoon JW, Kang SM, Vassy JL, Shin H, Lee YH, Ahn HY, Choi SH, Park KS, Jang HC, Lim S. Efficacy and safety of ginsam, a vinegar extract from Panax ginseng, in type 2 diabetic patients: Results of a double-blind, placebo-controlled study. J Diabetes Investig. 2012 Jun 6;3(3):309-17. doi: 10.1111/j.2040-1124.2011.00185.x. PMID: 24843582; PMCID: PMC4014955.
14. Bang H, Kwak JH, Ahn HY, Shin DY, Lee JH. Korean red ginseng improves glucose control in subjects with impaired fasting glucose, impaired glucose tolerance, or newly diagnosed type 2 diabetes mellitus. J Med Food. 2014 Jan;17(1):128-34. doi: 10.1089/jmf.2013.2889. PMID: 24456363; PMCID: PMC3901349.
15. Haskell, C. F., Kennedy, D. O., Wesnes, K., Milne, A., & Scholey, A. (2006). A double-blind, placebo-controlled, multi-dose evaluation of the acute behavioural effects of guaraná in humans. Journal of Psychopharmacology, 21(1), 65–70. https://doi.org/10.1177/0269881106063815
16. Jagim, A. R., Harty, P. S., Tinsley, G. M., Kerksick, C. M., Gonzalez, A. M., Kreider, R. B., Arent, S. M., Jäger, R., Smith‐Ryan, A. E., Stout, J. R., Campbell, B., VanDusseldorp, T. A., & António, J. (2023). International Society of Sports Nutrition Position Stand: Energy Drinks and Energy Shots. Journal of the International Society of Sports Nutrition, 20(1). https://doi.org/10.1080/15502783.2023.2171314
17. Moustakas D, Mezzio M, Rodriguez BR, Constable MA, Mulligan ME, Voura EB. Guarana provides additional stimulation over caffeine alone in the planarian model. PLoS One. 2015 Apr 16;10(4):e0123310. doi: 10.1371/journal.pone.0123310. PMID: 25880065; PMCID: PMC4399916.