Inleiding

Binnen het Voedingscompendium starten we aan ons derde thema, namelijk “Zwangerschap & Borstvoeding”. In het eerste thema hebben we het gehad over de voedingsbehoeften van baby’s, die we uitgebreid bespreken in het Babyvoedingscompendium. We mogen echter niet vergeten dat een goede start van nieuw leven begint bij een goede gezondheid van de moeder. Daarom gaan we deze maand in op de voedingsbehoeften van de moeder, tijdens de zwangerschap en het geven van borstvoeding.

Hét zwangerschapsvitamine

Foliumzuur is één van de B-vitamines (het wordt ook wel vitamine B9 genoemd). Het speelt een belangrijke rol bij verschillende lichaamsfuncties. Wie aan zwangerschap denkt, zou eigenlijk ook direct aan foliumzuur moeten denken. Foliumzuur is immers onmisbaar vóór en tijdens de zwangerschap. Het supplementeren van foliumzuur rond de zwangerschap heeft tal van positieve effecten op de gezondheid van moeder en kind. Hoewel dit uitgebreid onderzocht is en het wetenschappelijk bewijs hiervoor zeer overtuigend is, blijkt dat foliumzuur rond de zwangerschap nog geregeld wordt vergeten, zelfs in ontwikkelde landen zoals Nederland en België [1]. Omdat foliumzuur bij de zwangerschap dus toch nog niet zo vanzelfsprekend is als dat het zou moeten zijn, willen we er hier van dieper op ingaan.

Bronnen van foliumzuur

Het lichaam kan zelf geen foliumzuur aanmaken. Daarom moet het dit vitamine uit voeding of supplementen verkrijgen. Enkele van de voornaamste bronnen van foliumzuur zijn [2]:

• Groene bladgroenten, zoals spinazie, boerenkool en broccoli. 
• Peulvruchten, zoals bonen, linzen, erwten en kikkererwten.
• Noten en zaden, zoals zonnebloempitten, pinda's en amandelen.
• Granen en volkorenproducten, zoals bruine rijst, quinoa en volkorenbrood; deze zijn vaak verrijkt met foliumzuur (zie verder).
• Fruit, met name citrusvruchten, avocado's en banaan.
• Vlees, en dan vooral lever*; andere vleessoorten zoals kip en varkensvlees bevatten eveneens foliumzuur, maar minder. 
• Eieren, en dan vooral het eigeel*.

* Door andere bestanddelen moet de consumptie van lever en eigeel echter beperkt worden. Lever kun je best zo min mogelijk eten. Je consumptie van eigeel kun je best beperken tot max 3 eigelen per week.

Foliumzuur en de zwangerschap 

Zoals al aangehaald, hebben wetenschappers de gezondheidseffecten van foliumzuur rond de zwangerschap uitgebreid onderzocht. Hier geven we een kort overzicht van de bevindingen:

In 1992 onderzochten wetenschappers [3] het gebruik van vitaminesupplementen door vrouwen die zwanger wilden worden. De groep die een multivitaminesupplement met foliumzuur nam, had een lager risico op neurale buisdefecten en aangeboren afwijkingen dan de groep die een supplement met sporenelementen gebruikte. Multivitaminen verminderden echter niet het risico op een gespleten lip.

In 2013 ontdekten onderzoekers [4] dat het gebruik van een foliumzuur-supplement gedurende minstens 3 maanden vóór de bevruchting verband houdt met een noemenswaardige vermindering van het risico op aangeboren hartafwijkingen.

In 2012 toonden wetenschappers [5] aan dat de kinderen van moeders die vóór de zwangerschap een foliumzuur-supplement gebruiken, minder risico hebben op een autismespectrumstoornis (ASS). 

In 2019 [6] onderzochten onderzoekers of er een verband bestaat tussen foliumzuur en vroeggeboorte. De onderzoekers ontdekten dat een hoger foliumzuur-gehalte in het bloed en het gebruik van een foliumzuur-supplement beide verband houden met een lager risico op vroeggeboorte. 

Toegenomen risico op te kort tongriempje?

Op social media was eind 2023 behoorlijk wat te doen over foliumzuur tijdens de zwangerschap. Sommige mensen beweerden dat het gebruik van een foliumzuur-supplement tijdens de zwangerschap het risico op een te kort tongriempje zou vergroten. 

De beweringen zijn vermoedelijk gebaseerd op een publicatie uit 2020 [7]. De eerste belangrijke kanttekening die we bij deze publicatie moeten maken, is dat het geen bewijs levert, maar een hypothese voorstelt. Een hypothese is een mogelijke verklaring die wetenschappers gebruiken om observaties te verklaren. De observatie is hier dat er meer kinderen geboren zouden worden met een te kort tongriempje. De mogelijke verklaring die de onderzoekers voorstellen is dat dit komt door het gebruik van foliumzuur-supplementen vóór de zwangerschap. Op de redenering die de onderzoekers hiervoor gebruiken, is wel iets aan te merken. Zo is er maar naar een klein aantal gevallen gekeken en is het onduidelijk wat als controlegroep werd gebruikt. Een controlegroep is belangrijk om iets te kunnen zeggen over de gezondheidseffecten van een behandeling, in dit geval met foliumzuur.

Op dit moment zijn er, voor zover ons bekend, geen noemenswaardige risico’s verbonden aan het gebruik van een foliumzuur-supplement vóór en tijdens de zwangerschap. Daartegenover staat dat het gebruik van een foliumzuur-supplement wel ernstige risico’s kan verminderen. Bij elke behandeling waarmee we de gezondheid willen bevorderen, moeten we de risico’s tegen de mogelijke voordelen afwegen. Voor foliumzuur rond de zwangerschap is de afweging overduidelijk voor gebruik van een foliumzuur-supplement.  

Verplichte toevoeging foliumzuur aan voedingsmiddelen

Omwille van de gezondheidsvoordelen van foliumzuur, worden de voedselproducten in verschillende landen verplicht om foliumzuur toe te voegen aan enkele veel gebruikte voedingsmiddelen. Zo stelde de Amerikaanse Food and Drug Administration het toevoegen van foliumzuur aan brood, ontbijtgranen, pasta, rijst en andere graanproducten verplicht. Voor zover ons bekend bestaat zo’n verplichting niet in Nederland en België. 

Het doel van zulke regelgeving is het risico op neurale buisdefecten te verminderen. In de Verenigde Staten heeft de regelgeving geleid tot een aanzienlijke verhoging van de gemiddelde dagelijkse inname van foliumzuur, met een stijging van ongeveer 100 mcg/dag [8,9].

Aanbevelingen 

Uit de hierboven aangehaalde studies [2-5] concluderen we dat foliumzuur erg belangrijk is vóór en tijdens de zwangerschap. Daarom raden we aan om vanaf de zwangerschapswens te starten met een supplement met 0,4 mg foliumzuur per dag. In het ideale geval wordt het supplement al 3 maanden voor de bevruchting genomen. Verder kan het supplement best doorgenomen worden tijdens zeker de eerste 3 maanden van de zwangerschap.  

Slot 

In dit artikel zijn we ingegaan op foliumzuur en de gezondheidsvoordelen die het biedt tijdens de zwangerschap. We hebben gezien dat foliumzuur erg belangrijk is voor de gezondheid van zowel de moeder als het kind. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat het gebruik van een foliumzuur-supplement in deze bijzondere periode onder meer verband houdt met een lager risico op neurale buisdefecten, vroeggeboorte, autismespectrumstoornissen en aangeboren hartafwijkingen.  

We bevelen toekomstige moeders dan ook aan om al voor de bevruchting te starten met een dagelijks supplement van 0,4 mg foliumzuur. In het ideale geval begint de moeder 3 maanden voor de bevruchting met het foliumzuur-supplement. Verder bevelen we aan om het gebruik van dit supplement zeker tijdens de eerste drie maanden van de zwangerschap voort te zetten. Deze eenvoudige maar doeltreffende stap levert een noemenswaardige bijdrage aan een gezonde zwangerschap en de welzijnskansen van de baby.

Bronnen

1. Jacquemyn Y, Ajaji M, Karepouan N, Jacquemyn N, Van Sande H. Vitamin B12 and folic acid status of term pregnant women and newborns in the Antwerp region, Belgium. Clin Exp Obstet Gynecol. 2014;41(2):141-3. PMID: 24779238.
2. Folate (Folic acid) – vitamin B9. (2023, 7 maart). The Nutrition Source. https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/folic-acid/
3. Czeizel, A. E., & Dudás, I. (1992). Prevention of the first occurrence of Neural-Tube defects by periconceptional vitamin supplementation. The New England Journal of Medicine, 327(26), 1832–1835. https://doi.org/10.1056/nejm199212243272602
4. Li, X., Li, S., Mu, D., Liu, Z., Li, Y., Lin, Y., Chen, X., You, F., Li, N., Deng, K., Deng, Y., Wang, Y., & Zhu, J. (2013). The association between periconceptional folic acid supplementation and congenital heart defects: a case–control study in China. Preventive Medicine, 56(6), 385–389. https://doi.org/10.1016/j.ypmed.2013.02.019
5. Surén, P., Roth, C., Bresnahan, M., Haugen, M., Hornig, M., Hirtz, D., Lie, K. K., Lipkin, W. I., Magnus, P., Reichborn‐Kjennerud, T., Schjølberg, S., Smith, G. D., Øyen, A., Süsser, E., & Stoltenberg, C. (2013). Association between maternal use of folic acid supplements and risk of autism spectrum disorders in children. JAMA, 309(6), 570. https://doi.org/10.1001/jama.2012.155925
6. Li, B., Zhang, X., Peng, X., Zhang, S., Wang, X., & Zhu, C. (2019). Folic Acid and Risk of Preterm Birth: A Meta-Analysis. Frontiers in Neuroscience, 13. https://doi.org/10.3389/fnins.2019.01284
7. Amitai Y, Shental H, Atkins-Manelis L, Koren G, Zamir CS. Pre-conceptional folic acid supplementation: A possible cause for the increasing rates of ankyloglossia. Med Hypotheses. 2020 Jan;134:109508. doi: 10.1016/j.mehy.2019.109508. Epub 2019 Nov 18. PMID: 31835174.
8. Pfeiffer CM, Caudill SP, Gunter EW, Osterloh J, Sampson EJ. Biochemical indicators of B vitamin status in the US population after folic acid fortification: results from the National Health and Nutrition Examination Survey 1999-2000. Am J Clin Nutr. 2005 Aug;82(2):442-50. doi: 10.1093/ajcn.82.2.442. PMID: 16087991.
9. Institute of Medicine (US) Standing Committee on the Scientific Evaluation of Dietary Reference Intakes and its Panel on Folate, Other B Vitamins, and Choline. Dietary Reference Intakes for Thiamin, Riboflavin, Niacin, Vitamin B6, Folate, Vitamin B12, Pantothenic Acid, Biotin, and Choline. Washington (DC): National Academies Press (US); 1998. PMID: 23193625.